Behawioryzm to koncepcja, która po raz pierwszy pojawiła się w USA w XX wieku. Jej twórcą jest John B. Watson. Psychologia wiele zawdzięcza tej dziedzinie badań – rozszerzyła przedmiot swoich badań (od stosowania wyłącznie metody introspekcji do nauki o mechanizmach ludzkich zachowań).
Behawioryzm jest wykorzystywany we współczesnej praktyce psychologicznej, a pozytywne wyniki terapii behawioralnej są naukowo potwierdzone.
Co to jest behawioryzm
Nurt ten ukształtował się w USA i był swoistym antonimem dla panujących w tym czasie nurtów psychologicznych, które opierały się przede wszystkim na analizie treści świadomości (np. psychoanaliza), której zrozumienie było dostępne tylko dla zainteresowana osoba.
Zamiast tego behawioryzm skupił się na badaniu zachowań ludzi i zwierząt, które były dostępne i bezpośrednio obserwowalne. Zachowanie zdefiniowano jako zmiany fizjologiczne i reakcje motoryczne, które stanowią reakcję organizmu na dane zdarzenie, czyli bodźce pochodzące ze środowiska społecznego i naturalnego.
Psychologia behawioralna sugeruje, że musisz zbadać związek między reakcjami a bodźcami. Celem takich badań jest możliwość przewidywania, a tym samym wpływania na zachowanie.
Założyciel teorii
Początek behawioryzmu przypisywany jest osobowości Johna B. Watsona. W 1913 opublikował manifest behawioralny, w którym wyjaśnia, że każde zachowanie przybiera formę bodźca-odpowiedzi (SR). Watson stwierdził, że głównym celem psychologii powinno być przewidywanie i kontrolowanie zachowania. Głosił brak analizy stanów wewnętrznych w badaniach naukowych.
Badaczowi zależało na tym, aby psychologia była jak najbardziej zbliżona do nauk przyrodniczych (np. chemii czy fizyki). Co jeszcze charakteryzuje behawioryzm? Watson przekonywał, że w badaniach psychologicznych należy stosować takie metody, jak wyjaśnianie i metodologia. W swojej koncepcji behawioralnej Watson oparł się na badaniach przeprowadzonych przez rosyjskiego fizjologa Iwana Pawłowa, który badał uwarunkowane zachowania u różnych gatunków zwierząt.
Behawioryzm rozwinął się na początku XX wieku. Zjawiska takie jak odkrycie prawa efektu Edwarda Thorndike’a, teoria ewolucji organizmów Darwina oraz eksperymenty z warunkowaniem klasycznym Pawłowa wpłynęły na jego powstanie na wiele sposobów. Wszystko to dobitnie pokazało, jak ważne jest zachowanie i ogromną rolę środowiska w życiu organizmów żywych.
Przedstawiciele behawioryzmu:
Głównymi autorami teorii zachowania są: John Watson, Burrhus Skinner, Ivan Pavlov, Clark Hull i Edward Tolman. Współczesny behawioryzm został opracowany przez Skinnera w jego utopijnej koncepcji racjonalnie zorganizowanego społeczeństwa, które gwarantowało bezpieczeństwo i dobrobyt oraz eliminowało kary stosowane dotychczas do kontrolowania zachowania. Wśród znanych osób, które wykorzystywały w swoich pracach koncepcje behawioryzmu są Tadeusz Borowski, Ernest Hemingway, Juliusz Kaden-Bandrowski.
Postanowienia behawioryzmu
Teoria behawioralna podkreśla, że zachowanie jest determinowane przez system kar i nagród, który pozwala na swobodne manipulowanie nim. Zgodnie z tym nurtem ludzka wiedza o świecie odbywa się poprzez eksperyment, co oznacza, że uczy się pewnych reakcji na odpowiednie bodźce, które prowadzą do osiągnięcia nagrody. Założono więc, że nie ma sensu interesować się psychiką i należy skoncentrować się wyłącznie na zachowaniu.
Ważnym założeniem behawioryzmu jest zewnętrzna kontrola osoby. W oparciu o tę teorię opracowano koncepcję nagród i kar. Nagroda to bodziec zwiększający częstotliwość określonego zachowania (co powinno prowadzić do osiągnięcia nagrody), natomiast kara to bodziec zmniejszający częstotliwość. Należy zauważyć, że idee behawiorystów, że wszelkie działania jednostek są jedynie reakcją na bodźce, są niezwykle radykalne. W ten sposób osoba została prawie całkowicie pozbawiona wolności. Bardzo ważne jest przekonanie behawiorystów, że człowiek jest istotą reaktywną. Oznacza to, że jednostki są pasywne, a aktywne jest tylko otoczenie.
Behawioryzm w psychologii
Możemy zatem stwierdzić, że behawioryzm jest ściśle związany z koncepcją determinizmu filozoficznego. Teoria zachowania nie pozostawia miejsca na subiektywne działanie człowieka. Osoba w behawioryzmie to niewielka część wszechświata, która jest stale narażona na wpływy zewnętrzne (środowiskowe). Behawioryści argumentowali, że psychologia powinna być najbardziej obiektywną nauką, podobnie jak nauki przyrodnicze.
Teoria zachowania ogranicza naturalne zdolności człowieka, takie jak miłość, tożsamość, kreatywność i autonomia. Twierdziła również, że wszystkimi wyuczonymi reakcjami można swobodnie kontrolować i manipulować. Możemy więc stwierdzić, że kobieta może zrobić z mężczyzną wszystko i ukształtować go w sposób, który jej odpowiada. Pamiętajmy jednak, że behawioryzm nie negował znaczenia genów i ich wpływu na zachowanie organizmów. Nie negował również występowania żywych stanów wewnętrznych i emocji u istot, ale uważał, że są one bezużyteczne dla wyjaśniania przyczyn zachowań organizmów.
Jak wiesz, istnieje kilka różnych poglądów na behawioryzm. Najważniejsze cechy tego kierunku to:
- Empiryzm – teoria zachowania rozpoznaje wpływ czynników zewnętrznych (a w szczególności środowiska);
- Fizykalizm – według behawiorystów wszystkie teorie i koncepcje psychologiczne powinny zostać zredukowane do obiektywnie mierzalnych koncepcji fizycznych;
- Pozytywizm – metodologia badań jest bardzo ważna w behawioryzmie. Teoria zachowania opiera się na wiedzy naukowej;
- Pragmatyzm – najważniejszą rzeczą dla behawiorystów jest zajmowanie się sprawami o praktycznym znaczeniu, ważnym dla społeczeństwa.
- Funkcjonalizm – liczy się nie przyczynowość zachowania, ale wspólne występowanie i konsekwencje zdarzeń.
Zachowanie ludzkie
Zachowanie człowieka to zachowanie organizmów związane z danym środowiskiem w określonym czasie. To także różne reakcje na bodźce pochodzące ze środowiska zewnętrznego.
Przykłady ludzkich zachowań obejmują:
- zachowania społeczne;
- zachowania poznawcze;
- zachowania seksualne;
- kompulsywne zachowanie;
- zachowanie reaktywne;
- zachowanie asertywne;
- zachowania antyspołeczne;
- zachowania prospołeczne;
- zachowanie eksploracyjne;
- zachowania organizacyjne.
Zachowanie prospołeczne to na przykład pomaganie innym, ochrona innych, wymiana z innymi, czyli wszystko, co ma na celu przyniesienie korzyści osobie lub ludziom.
Są też zachowania charakterystyczne dla danej osoby, takie jak krzyk (czyli reakcja emocjonalna) na widok pająka, czy radość i natychmiastowe fizyczne podejście do zwierzęcia (np. psa), które osoba uważa przyjazny.
