Zijderoute – dit was de route waarlangs zijde, papier en andere verworvenheden van de beschaving van het Midden-Oosten naar Europa kwamen.
In een andere richting – naar China – waren er onder andere parfumerie en sieraden.
De naam “Zijderoute” werd in 1877 bedacht door de Duitse reiziger en geograaf Ferdinand von Richthofen. De handelsroute zelf is echter veel ouder – deze bestaat al sinds de 3e eeuw voor Christus. tot ongeveer de 17e eeuw. Gedurende 2000 jaar leverden caravans en koopvaardijwagens, die van oost naar west reden, waardevolle goederen, evenals verworvenheden van beschaving en ideeën. Ze hebben hun stempel gedrukt op het leven van de volkeren van Zuid-Azië en hebben ook de geschiedenis van China en Europa beïnvloed.
Waarom zijde?
De extreem dunne, gladde stof verkregen uit de cocon van zijderupsen werd bewonderd in het Oude Continent. Voordat zijde Europa bereikte, was het duizenden jaren lang het weefsel van keizers en wijzen. Het is ook gebruikt als ondergrond voor schilderijen en als materiaal voor het maken van speciale zeefdrukken voor een drukmethode die bekend staat als zeefdruk.
In China verscheen het vermogen om zijde te produceren al in 3600 voor Christus, dat wil zeggen aan het begin van de beschaving. Echter, rond 2600 voor Christus. de productie van damast begon.
En dat is het inderdaad. China heeft 2000 jaar lang het geheim bewaard om deze buitengewone stof te maken. Zo behielden ze het monopolie op de productie ervan. De straf voor het onthullen van het geheim was de dood.
Pas in de II eeuw. v.Chr. – in de tijd van keizer Wudi begon het Middenrijk zich open te stellen voor de wereld. In die tijd bracht de keizerlijke afgezant Zhang Qian, die door Centraal-Azië reisde, aan de heerser het nieuws over dat hij had gehoord over de volkeren die verder naar het westen woonden – waaronder Perzië en Rome. Informatie over intrigerende beschavingen veroorzaakte zoveel opschudding aan het hof dat de keizer besloot de nomadische confederatie van Xiongnu-stammen te verslaan om controle te krijgen over de handelsroutes die naar het Westen leiden.
Er wordt gezegd dat de faam van zijde zich na 53 voor Christus in Rome begon te ontwikkelen. Op dat moment leden de Romeinse legioenen onder het bevel van Crassus een vernederende nederlaag in de slag bij Carrhae door de Parthen. Na deze nederlaag brachten de Romeinse soldaten die de strijd overleefden, volgens de legende, een verhaal mee naar hun vaderland over een ongewoon mooie stof waarvan de banieren van de vijand waren gemaakt.
Eierensmokkel
Honderden jaren lang bewaarde het Middenrijk, hoewel het handelde in zijde, vakkundig zijn geheim. Volgens Procopius van Caesarea en Theophanes bereikte de kennis over de productie van deze stof pas aan het begin van de oudheid en de middeleeuwen Europa, met name Byzantium, waar Chinese handelsexpedities tegen die tijd waren aangekomen.
Rond 550 na Christus zou zijde “knowhow” aan het hof van de Byzantijnse keizer worden geleverd door twee monniken die eerder in het Middenrijk waren geweest. Tegen een hoge vergoeding moesten ze zijderupseieren van China naar Europa smokkelen, wat ze deden. Ze verstopten 26.000 kostbare eieren in de bamboestokken die ze voor hun levensonderhoud gebruikten. Daarna maakten ze lange reizen door Zuid-Azië om de “lading” aan het keizerlijk hof af te leveren.
De reis van Marco Polo
Het christelijke, middeleeuwse Europa leerde pas in de 13e eeuw over China – van de Venetiaanse koopman Marco Polo. In 1271 reisde hij van Venetië naar Akka, ging door Klein-Azië, Perzië, Afghanistan en het Pamirgebergte naar Kashgaria, en bereikte vervolgens de provincie Gansu in het noorden van China langs de zijderoute. Marco Polo ging op 17-jarige leeftijd op reis met zijn vader, ook een koopman die al in Azië was geweest.
De expeditie duurde in totaal 24 jaar. Ze brachten 17 jaar door in China en werkten onder meer voor Kublai Khan, kleinzoon van de grote Genghis Khan. Marco Polo trad in het vertrouwen van de heerser, die hem een eretitel gaf. Hij was gerechtsadviseur, diplomaat en afgezant. Drie jaar lang regeerde hij de stad Yanji (Yangzhou) in de provincie Jiangsu in het oosten van China.
Niet alleen zijde
In tegenstelling tot wat het lijkt, is de naam van de route enigszins misleidend, aangezien waardevolle stoffen niet het belangrijkste handelsartikel waren dat vanuit China naar het Westen werd verscheept. Papier was een uiterst waardevolle grondstof, evenals ijzer, specerijen, wortels of mineralen – vooral jade. Aan de andere kant vond fruit – waaronder druiven, sieraden of parfum – zijn weg naar China.
Maar de Zijderoute ging niet alleen over waardevolle goederen – het ging ook over de uitwisseling van technologie en ideeën. Langs deze route kwamen tussen de 10e en 13e eeuw uitvindingen als het kompas, buskruit en mechanische klokken naar Europa.
Duizenden jaren lang heeft de overlandroute naar China “leven gegeven” aan de volkeren van heel Zuid-Azië.
Het einde van het belang van de Zijderoute kwam met de ontwikkeling van navigatie en grote geografische ontdekkingen. In 1498 openden de Portugezen, onder bevel van Vasco da Gama, de zeeroute vanuit India op hun enorme galjoenen. Het werd de belangrijkste handelsroute naar dit deel van de wereld (vóór de aanleg van het Suezkanaal). Een andere Portugees, Ferdinand Magellan, rond Kaap Hoorn en bereikte de Stille Oceaan. Het waren de Portugezen die een kolonie stichtten in Macau, China.
Op deze manier legden zeelieden uit Lisboa en Porto de basis voor de bouw van een modern systeem van oceaanhandel. In de 16e eeuw beheersten ze zowel de oostelijke als de westelijke zeeroutes naar Azië. Hun grote schepen deden Macau aan – bekend als de poort naar China – en brachten goederen uit Europa en kolonies in Afrika en Amerika. Op de terugweg namen ze Chinees porselein of gewoon zijde mee aan boord.
Nieuwe Zijderoute
Met de opkomst van nieuwe oceaanroutes werd de route over land naar China minder belangrijk. Het was langer en gevaarlijker. In de 16e eeuw speelde de Zijderoute geen belangrijke rol meer op de kaart van de wereldhandel.
Het idee heeft het echter overleefd en besluitvormers herzien het concept nog steeds. Vandaag – in tegenstelling tot de 17e eeuw – is de landroute weer sneller dan de zee (terwijl de snelste manier om goederen te vervoeren per vliegtuig is). Een paar jaar geleden spraken de autoriteiten van communistisch China hun bereidheid uit om een ”nieuwe zijderoute” van China naar Europa aan te leggen.
