Potas to elektrolit ważny dla homeostazy, czyli równowagi organizmu. Wpływa między innymi na prawidłowe skurcze i pracę mięśni, a także metabolizm energetyczny serca.
Zapewnia utrzymanie równowagi kwasowo-zasadowej. Ważną informacją jest to, że zarówno jej niedobór, jak i nadmiar może być niebezpieczny. Dlatego należy dokładnie rozważyć ewentualne suplementy potasu!
Normalny poziom potasu we krwi
Średnie dzienne spożycie potasu wynosi około 100 mmol, z czego 90% wydalane jest przez nerki, 5% z potem i 5-10% z kałem.
Większość potasu w organizmie człowieka znajduje się w przedziale wewnątrzkomórkowym, co oznacza, że 90% (3500-4000 mmol) potasu to cała ogólnoustrojowa pula potasu, z czego:
- 75% znajduje się w mięśniach;
- 7-8% znajduje się w wątrobie i czerwonych krwinkach;
- płyn zewnątrzkomórkowy zawiera około 10%, z czego tylko 1% znajduje się w osoczu;
- 8-9% potasu znajduje się w szkielecie (co jest niezwykłe i niezapomniane).
Prawidłowe wartości potasu dla dorosłych to: w surowicy 3,6-5 mmol/l, we krwi pełnej 43,5-48,7 mmol/l. Dobrze jest też określić stężenie innych pierwiastków, takich jak sód, wapń i magnez – dla lepszego zrozumienia bilansu elektrolitów w organizmie.
Funkcje potasu
Najważniejszą rolą potasu jest regulowanie i utrzymywanie prawidłowej równowagi jonowej. Ponadto potas pełni w naszym organizmie wiele innych, równie ważnych funkcji, m.in.:
- pomaga regulować pH i ciśnienie osmotyczne;
- zwiększa przepuszczalność błon komórkowych;
- uczestniczy w uwalnianiu insuliny z trzustki;
- aktywuje wiele enzymów komórkowych;
- wpływa na prawidłowe skurcze i funkcję mięśni;
- w przypadku mięśnia sercowego bierze udział w wytwarzaniu i przewodzeniu impulsów, co wpływa na metabolizm energetyczny serca;
- zapewnia utrzymanie równowagi kwasowo-zasadowej;
- uczestniczy w procesach syntezy białek i metabolizmu węglowodanów.
Potas w żywności
Aktualne zalecenia dotyczące minimalnego zapotrzebowania na potas to około 40-50 mmol/dzień. Badania pokazują, że mieszkańcy obszarów miejskich spożywają średnio około 60 mmol/dzień. Jest to niekorzystne dla osób starszych, u których spożycie potasu wynosi tylko 25 mmol/dzień.
Jakie pokarmy zawierają potas:
- mięso i ryby – drób, cielęcina, wieprzowina, dorsz, halibut, pstrąg, karp, makrela, konserwy rybne i mięsne, ryby wędzone;
- zboża, zboża, otręby – gryka, żyto, jęczmień;
- większość warzyw – nasiona strączkowe (biała fasola), ziemniaki, bataty, brukselka, pomidory, chrzan, buraki, buraki, pietruszka, brokuły, cukinia, rzepa, czosnek, szpinak;
- większość owoców – awokado, arbuz, agrest, brzoskwinie, banany, cytrusy, maliny, melony, morele, porzeczki, winogrona, wiśnie;
- nasiona, orzechy i suszone owoce – orzechy włoskie, laskowe, pistacje, migdały, pestki dyni, słonecznik, mak, suszone morele, suszone śliwki, rodzynki, figi, daktyle;
- inne – kakao, czekolada z nieprażonych ziaren kakaowych, koncentraty takie jak koncentraty pomidorowe, świeżo wyciskane soki owocowe i warzywne.
Hipokaliemia i hiperkaliemia
Potas jest jednym z najliczniejszych kationów w organizmie. Stężenie potasu pozakomórkowego powinno być utrzymywane w granicach 3,5-5,0 mmol/l. Należy zauważyć, że w warunkach fizjologicznych występuje bardzo duża różnica stężeń między płynem wewnątrzkomórkowym i zewnątrzkomórkowym.
Dzięki obecności tzw. gradientu stężenia po obu stronach błony komórkowej możliwe jest prawidłowe funkcjonowanie komórek mięśniowych, w tym mięśnia sercowego.
Od dawna wiadomo, że zmiana stężenia jonów potasu jest bardzo ważna, zwłaszcza u osób z zaburzeniami rytmu serca, zawałami serca czy chorobami wieńcowymi.
Hiperkaliemia (nadmiar potasu)
Tak naprawdę nie ma jednej ogólnej definicji hiperkaliemii, ale można ją podzielić na:
- łagodny – występuje, gdy poziom potasu w surowicy mieści się w zakresie 5,5-5,9 meq/l
- umiarkowane – występuje, gdy stężenie potasu w surowicy krwi mieści się w zakresie 6,0-6,4 meq/l
- ciężkie – stężenie powyżej 6,5 meq/l
Najczęstsze przyczyny hiperkaliemii to:
- niewydolność nerek – ostra i przewlekła niewydolność nerek, zaburzenia czynnościowe wydalania potasu, np. niewydolność nadnerczy;
- choroba Addisona;
- rabdomioliza lub rozpad mięśni;
- zwiększony wyciek potasu z komórek (niszczenie komórek, kwasica);
- poważne oparzenia;
- leki – takie jak inhibitory ACE (inhibitory konwertazy angiotensyny), antagoniści aldosteronu;
- sepsa;
- nadmierne spożycie potasu – z powodu diety lub w wyniku nadmiernej, niewystarczającej (!) suplementacji.
Objawy hiperkaliemii, szczególnie łagodne do umiarkowanych, mogą być łagodne i najczęściej wykrywane są przypadkowo. Ciężka hiperkaliemia może prowadzić do:
- Zaburzenia układu nerwowego, takie jak splątanie, apatia, niewłaściwe odczuwanie bodźców;
- zaburzenia układu mięśniowego, takie jak zmniejszona siła mięśni, zmęczenie, drgawki, a nawet porażenie mięśni, zwłaszcza kończyn dolnych, porażenie wiotkie;
- zaburzenia serca, takie jak bradykardia, skurcze dodatkowe, zmiany EKG.
W przypadku leczenia hiperkaliemii konieczne jest określenie stężenia jonów potasu w surowicy krwi, wykonanie zdjęcia EKG i na tej podstawie przepisanie trzech różnych zabiegów w celu ochrony mięśnia sercowego, przeniesienia jonów potasu do komórek oraz usunąć jony potasu z organizmu.
Hipokaliemia (niedobór potasu)
Drugą, znacznie częstszą chorobą wywołaną niedoborem potasu jest hipokaliemia. Podobnie jak w przypadku hiperkaliemii, tutaj również rozważany jest podział na hipokaliemię:
- łagodne – stężenie potasu w surowicy poniżej 3,5 mEq/l
- umiarkowane – stężenie potasu w zakresie 2,5-3,0 meq/l
- ciężkie – stężenie potasu poniżej 2,5 mEq/l
Objawy hipokaliemii w dużej mierze zależą od czasu trwania niedoboru potasu, nasilenia i dodatkowych zaburzeń innych elektrolitów oraz równowagi kwasowo-zasadowej. Warto zwrócić uwagę na fakt, że niedoborowi potasu często towarzyszy niedobór magnezu.
Główne objawy hipokaliemii to:
- Zaburzenia skurczu mięśni gładkich, w tym zniszczenie tkanki mięśni poprzecznie prążkowanych (rabdomioliza);
- łagodne osłabienie mięśni, w tym zaparcia, niedrożność jelit i paraliż;
- zaburzenia rytmu serca;
- upośledzona czynność nerek;
- Zaburzenia obwodowego i ośrodkowego układu nerwowego, takie jak nadpobudliwość, letarg, utrata koncentracji, senność, nadmierne pragnienie, nieprawidłowe odczuwanie bodźców.
Najczęstszymi przyczynami hipokaliemii są leki moczopędne (diuretyki pętlowe, diuretyki tiazydowe, diuramid), silne środki przeczyszczające, przewlekła biegunka, niedożywienie, dieta uboga w potas, nadmierna utrata potasu przez nerki (pierwotny i wtórny hiperaldosteronizm, cukrzycowa kwasica ketonowa, nadmierne stany moczopędne) . Potas jest tracony przez przewód pokarmowy (biegunka, wymioty, przetoki) oraz przez skórę (nadmierne pocenie się, oparzenia).
Pamiętaj, że hipokaliemia jest stanem zagrażającym życiu i powinieneś dążyć do jak najszybszego uzupełnienia niedoboru potasu.
Suplementy potasu
Obecnie na rynku mamy dostęp do organicznych i nieorganicznych soli potasowych. W aptekach można znaleźć preparaty potasu w dowolnej postaci: tabletki, mikrokapsułki z opóźnionym uwalnianiem potasu, syropy, tabletki musujące. Ponadto potas występuje w prawie wszystkich preparatach witaminowo-mineralnych.
Do związków nieorganicznych należą siarczyny, chlorki, węglany i tlenki. Z kolei związki organiczne to cytryniany, glukoniany i fumarany.
Osoby o zwiększonym zapotrzebowaniu na potas to przede wszystkim sportowcy, osoby z nadmierną potliwością, alkoholicy, osoby na diecie ubogiej w potas, spożywające dużo soli. U osób chorych zwiększone zapotrzebowanie na potas ma:
- osoby z bulimią lub anoreksją;
- osoby z zaburzeniami trawienia – częste wymioty i biegunka;
- cukrzyca;
- osoby z zastoinową niewydolnością serca;
- ludzie z oparzeniami.
Należy zauważyć, że ze względu na możliwość wystąpienia poważnych skutków ubocznych, decyzję o suplementacji potasem należy ściśle powiązać z profesjonalną poradą medyczną!
Interakcja potasu z innymi lekami
- Inhibitory ACE, leki na nadciśnienie – zwiększają poziom potasu. Podwyższony poziom potasu spowodowany przez leki ACE występuje częściej u osób z zaburzeniami czynności nerek i u diabetyków.
- Digoksyna – niski poziom potasu we krwi znacznie zwiększa prawdopodobieństwo zatrucia digoksyną.
- Magnez – niedobór magnezu wynikający z upośledzonej retencji potasu i odwrotnie – nadmierny poziom potasu może wpływać na wchłanianie magnezu.
- Sód – nadmierne spożycie sodu może wyeliminować potas (antagonista sodu).
