Wil je niet populair zijn op het werk en deelnemen aan het leven van kantoor en collega’s? Natuurlijk wel, want ieder mens is een sociaal wezen en de wens om tot een sociale groep te behoren zit diep in ons geworteld. Elke groep oefent een bepaalde druk op ons uit, bewust of onbewust. Laten we het “matching-effect” eens nader bekijken!
- Een reis naar conformisme
- Conformiteit in de 21e eeuw: vandaag meer dan ooit!
- Conformiteit komt voort uit de moderne "samenleving van angst"
- Professionele naleving: hoe kan druk van anderen van invloed zijn op banen?
- Groepsintelligentie - wat betekent het echt?
- Conformiteit als vijand van intellect: samen ben je dommer!
- Conformiteitspreventie - Oproep aan managers...
Correspondentie beschrijft dus de druk die een groep op een persoon uitoefent. Die persoon conformeert zich dan bewust of onbewust aan de verwachtingen van de groep. In principe is dit niets meer dan een bekende druk van anderen. Er zijn twee verschillende vormen van matching:
- Autoriteitsdruk: daaronder komt druk van een of meer mensen in de groep die speciale macht hebben. In het professionele leven wordt deze positie vaak ingenomen door meerderen (gezag door hiërarchie), werknemers met de meeste ervaring (gezag door competentie), of opvallende narcisten die worden gezien als charismatische individuen (natuurlijke autoriteit). De druk van autoriteit wordt meestal bewust gezien als druk van de leden van de groep.
- Meerderheidsdruk: Aan de andere kant is meerderheidsdruk subtieler en vaak niet eens bewust als druk ervaren. Hier gebeurt de aanpassing aan de meerderheid vrijwillig, bijna automatisch. Als sociale wezens hebben mensen van nature de neiging om in een groep te passen en zich, althans tot op zekere hoogte, aan hun gedrag aan te passen. Daarom komt de druk van de meerderheid niet noodzakelijk voort uit macht, maar eerder uit de natuurlijke instincten van de mens.
Het effect van dergelijke druk is gebaseerd op het principe van beloning en sancties. Iedereen die in een groep past, wordt in principe beloond met erbij horen en daarmee erkenning en sociale steun. Dit is een fundamentele menselijke behoefte. Een mens kon immers lange tijd alleen overleven in een sociale groep. Aan de andere kant worden tegenstanders van pressie gestraft door uitsluiting uit de groep.
Ongetwijfeld kan een persoon in de omstandigheden van de moderne sociale zekerheid behoorlijk overleven zonder sociale steun. Onze instincten hebben echter nog niet het juiste niveau bereikt en bevinden zich nog steeds op het niveau van een primitieve mens die op de vlucht is voor een sabeltandtijger. Om sancties te vermijden, passen mensen hun gedrag, meningen, oordelen, houdingen en levensnormen aan, ongeacht of de opgelegde normen in strijd zijn met of in overeenstemming zijn met hun eigen overtuigingen. Zoals talloze experimenten en onderzoeken hebben aangetoond, is het buitengewoon moeilijk om dwang te ontwijken tot onderwerping aan een persoon.
Een reis naar conformisme
Het onderwerp conformisme is al lang een punt van zorg voor wetenschappers, omdat het conformisme zich door de geschiedenis heen meerdere keren van de meest lelijke kant heeft laten zien – denk maar aan het Derde Rijk. Om deze reden hebben wetenschappers talloze opwindende en soms controversiële experimenten uitgevoerd om sociale druk te bestuderen:
Experiment 1: Muzaffer Zerif’s informatie-experiment met sociale invloed, 1935
Een van de vroegst bekende experimenten met conformerend gedrag werd in 1935 uitgevoerd door Muzaffer Serif, een Turkse sociaal psycholoog. Het middel om het doel te bereiken was het zogenaamde autokinetische effect, de illusie van de beweging van lichtgevende punten in het donker. De proefpersonen in het experiment moesten de mate van beweging van dergelijke lichtpunten evalueren in individuele of groepssessies. De conclusie zal niet onverwacht zijn: de resultaten van de groepen vertoonden duidelijke verschillen met de resultaten van individuen.
Experiment 2: Milgram-experiment, 1961
Psycholoog Stanley Milgram wilde dit effect nader onderzoeken en voerde het beroemde Milgram-experiment uit, dat tot op de dag van vandaag de krantenkoppen haalt vanwege zijn wreedheid en deel uitmaakt van de standaardsyllabus van veel cursussen.
De experimentele opzet was eenvoudig: de proefpersoon trad op als leraar en gaf de “student”, die eigenlijk een acteur was, verschillende taken om woordparen te maken. Als een student een fout antwoord gaf, drukte de leraar op de juiste knop, waardoor de student naar verluidt een elektrische schok kreeg. De acteur, die natuurlijk geen elektrische schokken kreeg, deed alsof hij steeds meer pijn had en smeekte zelfs om het experiment te stoppen. De onderzoeker vroeg de leraar om door te gaan en verzekerde hem ook dat hij de volledige verantwoordelijkheid voor het experiment op zich zou nemen.
Experiment 3: Stanford-gevangenisexperiment in 1971.
Het wereldberoemde Stanford Prison Experiment, dat in 1971 werd uitgevoerd door Curtis Banks, Philip Zimbardo en Craig Haney aan de gelijknamige Stanford University, wordt ook beschouwd als een mijlpaal in de wetenschap. Bij het experiment waren 24 studenten betrokken zonder psychische of andere afwijkingen, die willekeurig werden verdeeld in twee verschillende groepen: gevangenen en bewakers.
Na het ondertekenen van een verklaring van afstand van hun rechten, werden de gevangenen publiekelijk gearresteerd en vastgehouden in in totaal drie gevangeniscellen in een realistische simulatie. Bewakers gewapend met rubberen wapenstokken kregen de opdracht om alleen een nummer te gebruiken in plaats van een naam bij het aanspreken van gevangenen. Verschillende groepen verschilden ook van elkaar in vorm.
Het experiment kon slechts zes dagen worden uitgevoerd, waarna de vernedering van de gevangenen door de bewakers veranderde in sadisme en een poging tot mishandeling. De “diagnose” was duidelijk: de bewakers hadden door conformisme een uniform rolgedrag.
Conformiteit in de 21e eeuw: vandaag meer dan ooit!
Maar als je denkt dat de generaties van nu hebben geleerd van het verleden en dat het matching-effect daardoor aan het afnemen is, dan heb je het mis. Sociologen zijn er zeker van dat conformiteit is teruggekeerd en in de 21e eeuw meer wijdverbreid is geworden dan ooit tevoren. Dit betekent niet dat de geschiedenis zich herhaalt en moet eindigen in geweld of oorlog. Het is eerder een subtielere vorm van correspondentie. Volgens deskundigen zijn “de jeugd van tegenwoordig” meer aangepast en conservatiever dan hun ouders, grootouders. Ze zijn niet geïnteresseerd in politiek, zijn slechts licht geïntegreerd in de samenleving en stellen in plaats daarvan hun eigen persoonlijke en professionele welzijn op de eerste plaats. Traditionele waarden overheersen in de moderne samenleving: gezin, thuis, hard werken, ambitie, discipline en veiligheid.
Sterker nog, de wereld staat open voor ambitieuze jongeren. Ze kan als digitale nomade over de wereld zwerven, een nieuwe levensstijl uitproberen of experimenteren met andere overtuigingen. Kan politiek actief worden, verandering veroorzaken of in opstand komen tegen onvrede.
Conformiteit komt voort uit de moderne “samenleving van angst”
Of het nu gaat om autoriteit of druk van de meerderheid: in het professionele leven vind je ook conformiteit in zijn verschillende vormen. Angst voor werk en een bescheiden salaris houden de professionele wereld de laatste tijd veilig. Het mechanisme dat werkt is even eenvoudig als logisch: nadat onze samenleving na de Tweede Wereldoorlog voortdurend verliezen had geleden, hebben onze grootouders en ouders hard gewerkt om een comfortabel niveau van welzijn te herstellen. En wie veel heeft, kan, zoals je weet, veel verliezen.
In het professionele leven manifesteert zich vooral de angst om een baan te verliezen. Arbeidsovereenkomsten voor onbepaalde tijd maken plaats voor slopende carrières en kostenbesparende maatregelen leiden voortdurend tot banenverlies of loonsverlagingen.
Maar er is licht aan het einde van de tunnel: het tekort aan geschoolde arbeidskrachten wordt steeds zichtbaarder. Hierdoor staan werknemers weer sterker in sollicitatiegesprekken, kunnen ze de zekerheid bieden die ze willen met een arbeidsovereenkomst voor onbepaalde tijd, onderhandelen over een goed loon of zelfs flexibele uren werken ten gunste van de balans tussen werk en privé. Zal dit het einde zijn van conformiteit?
Professionele naleving: hoe kan druk van anderen van invloed zijn op banen?
Conformiteit zal nooit helemaal verdwijnen, ook niet als Generatie Y van hun angsten wordt verlost. Want druk van buitenaf, zoals al beschreven, is een stevig geworteld fenomeen bij mensen, dat op een dag hun voortbestaan moet garan- deren. En vandaag speelt het nog steeds een vergelijkbare rol in het professionele leven: werknemers proberen hun “sociale overleving” in het bedrijf te verzekeren door passieve naleving.
Een ander experiment illustreert het effect van groepsdruk op werk: het conformiteitsexperiment van Asch. De taak was heel eenvoudig: de proefpersonen moesten twee lijnen kiezen uit vier lijnen van dezelfde lengte.
Andere mensen in de kamer werden specifiek aangemoedigd om onjuiste antwoorden te geven. De resultaten zijn niet verrassend: driekwart van de proefpersonen bezweek onder groepsdruk en gaf ook een fout antwoord. Hiervoor waren twee belangrijke redenen:
- Informatiematching: de proefpersonen waren ervan overtuigd dat de groepsopinie correct moest zijn, vooral omdat veel mensen het niet fout konden hebben. Zo veranderde het onderwerp zijn gedrag en zijn mening.
- Normatieve naleving: de proefpersonen waren zich terdege bewust van de misvatting van hun antwoord, maar de angst voor de reactie van de groep overheerste. De proefpersoon veranderde zijn gedrag, maar niet zijn mening.
Deze twee soorten correspondentie komen steeds vaker voor in het professionele leven. Dit kan betekenen dat individuele medewerkers niet met hun eigen creatieve ideeën durven te komen. Het is ook mogelijk dat geen van de collega’s van de leider – of het nu de baas is of gewoon een charismatische autoriteitsfiguur – bezwaar durft te maken, waardoor er soms fouten worden gemaakt of kansen worden gemist. De intelligentie van de groep, die eigenlijk het resultaat zou moeten zijn van de heterogeniteit van de mensen in het team, wordt zo teniet gedaan door conformiteit.
Groepsintelligentie – wat betekent het echt?
Groepsintelligentie wordt ook wel collectieve intelligentie of groepsintelligentie genoemd en beschrijft het fenomeen waarbij ‘normale’ organismen een soort ‘superorganisme’ kunnen worden door communicatie en gepaste actie. Op een voorbeeld betekent dit: een mier is een beperkt levend wezen met beperkte bewegingsruimte. Aan de andere kant is de mierenkolonie als geheel een bewust en functioneel “super-organisme” zonder afzonderlijke individuen, d.w.z. mieren, die vanzelf intelligenter worden.
Dit kan natuurlijk ook worden overgedragen naar de arbeidswereld: één werknemer kan geen bedrijf oprichten. Alleen de combinatie van veel verschillende experts, specialisten, managers en hun interactie en afstemming met elkaar maakt ze tot een functionerend geheel.
Conformiteit als vijand van intellect: samen ben je dommer!
Daarom moet in een bedrijf dat optimaal functioneert volgens het model, het team slimmer zijn dan elke individuele persoon in het systeem. Maar dit is waar conformiteit in het spel komt: het effect van zwermintelligentie treedt alleen op wanneer elk lid van de groep zijn eigen kennis of mening inbrengt zonder (eerder) door de groep te worden beïnvloed. De collectieve geest kan alleen functioneren als individuen onafhankelijk van elkaar handelen.
Conformiteitspreventie – Oproep aan managers…
Daarom moet in het professionele leven de invloed van het correspondentiemechanisme zoveel mogelijk worden vermeden. In dit proces is vooral een leider nodig. Zoals eerder vermeld, wordt groepsdruk in het professionele leven vooral gevoed door een angstcultuur, dwz wanneer een werknemer vreest voor zijn baan, zijn professionele reputatie of zijn financieel welzijn, zodra hij of zij opkomt tegen de groep als een individu. Wat betekent dit voor een leidinggevende? Om conformiteit te voorkomen en zo optimaal gebruik te kunnen maken van de intelligentie van het team, dient u:
- Breek hiërarchieën door en bied medewerkers de mogelijkheid van anonimiteit (bijvoorbeeld voor ideeën of suggesties voor verbetering).
- Bevorder medewerkers in persoonlijke discussies en nodig indien nodig experts uit.
- Vind autoriteit binnen het team en beperk de invloed ervan.
- Bestraf fouten niet, moedig innovatie en creativiteit aan.
- Zorg voor een professionele sfeer bij elke discussie. Schakel zo nodig een bemiddelaar in, creëer een prettige sfeer.
Maar iedereen die op zoek is naar zelfbewustzijn en verbetering, kan zichzelf ook testen op fit: uitwisseling is belangrijk, en informational fit (de kracht van overtuiging door argumenten en informatie) kan zeker ook nodig zijn. Als uw collega het onderwerp waaraan u werkt meer begrijpt dan u, is koppigheid niet op zijn plaats, en van gedachten veranderen betekent niet gezichtsverlies. Maar als je je onderwerpt aan groepsdruk om weerstand of pesten te voorkomen, zou je alarmbellen moeten laten rinkelen. Als je druk voelt van de groep, probeer dan een-op-een met je leider te praten.
Wees niet bang om tegen de meerderheid in te gaan en zwem indien nodig op eigen kracht tegen de stroom in. Je doet het bedrijf tenslotte een groot plezier. En ook al wordt het in je professionele omgeving niet gewaardeerd of geaccepteerd, blijf dan in ieder geval jezelf en word zo op den duur gelukkiger en gezonder. Wil je echt (blijven) werken in een sfeer van angst en aanpassing? Is het tijd om van baan te veranderen? Eigenlijk heb je dan niets te verliezen, maar kun je veel winnen.
